آخرین مطالب
امکانات وب
نوشته شده توسط alireza | دوشنبه سی ام مرداد ۱۳۹۶ ساعت 15:5
حدود کوره قباد یا شهرستان ارجانبه استناد مدارک موجود حدود شهرستان ارجان محدود بوده است از شمال به خاک لردگان و جانکی و مشرق آن به شولستان ممسنی و جنوب آن به ماهور میلانی و دشتسان و خلیج فارس و مغرب آن به ولایت رامهرمز و بلوک جراحی ( بلوک رامشیر و شادگان ) در کتاب حدود « العالم من المشرق و المغرب » آمده است که « رود تاب از کوه جیلورود که به حدود سپاهان است و به حدود خوزستان و پارس بگذرد و به دریای اعظم افتد » منظور نویسنده حدود العالم از دریای اعظم « خلیج فارس » است و رودتاب که در قدیم مرز بین شهرستان ارجان و خوزستان بوده نزدیک شادگان به خلیج فارس می ریزد.
ای شهرستان که دارای دشت ها و کوهستان ها و چشمه سارها و شکارگاه ها و مناظر طبیعی فراوان بود و نیز موقعیت اقتصادی و استراتژیکی خاصی داشت، در زمان قباد ابن فیروز ساسانی، پدر کسری انوشیروان رو با آبادی نهاده، شهر قدیمی آریاگان ( ارگان ) که در ساحل جنوبی رود خانه تاب واقع بود « ابز قباد » نامیده شد و بلوکات و دهستان های زیادی تابع آن گردید و مجموع آن را کوره ی قباد گفتند.
ارجان
شهر ارجان که ارغان هم گفته می شد در حدود سه کیلومتری دامنه ی کوه بدیل واقع بود و از شمال به رود خانه تاب و
از مشرق و جنوب و مغرب به دشت ارجان محدود بود.
برای این که شهر ارجان بتواند جمعیتر در حدود یکصد هزار نفر را در خود جای دهد زمینی به مساحت قریب نه یک هزار هکتار را اشغال کرده بود. نوع زمین شهر سنگلاخی و سخت و ارتفاع سطح آن از بستر رودخانه تاب در حدود پانزده متر بوده است. در سمت شمال آن چهار نهر عظیم احداث نموده بودند که پس از عبور از شهر به مصرف آبیاری باغات و مزارع آن می رسیده. ناصر خسرو قبادیانی که در سال 443 هجری به ارجان مسافرت نموده می نویسد « چهار جوی عظیم بریده اند و آب از میان شهر به در برده که خرج بسیار کرده اند و شهر بگذرانیده و به آخر شهر بر آن باغ ها و بستان ها ساخته نخل و زیتون و نارنج و ترنج بسیار باشد » این چهار نهر که آقای قبادیانی خود آن را دیده و فعلاً هم آثار هر چهار نهر پیداست چون در قسمتهای شمالی شهر بستر آنها از سطح زمین پایین تر بوده و برای خانه ها و باغات محله بکان قابل استفاده نبوده است لذا یک رشته قنات دیگر که سرآب آن از تنگ تکاب شروع شده و قسمت های زیادی از آن از سنگ یک پارچه عبور می نماید برای بخش شمالی احداث کرده بودند که از قنات های نامی عصر خود بود. این رشته قنات دارای 366 حلقه چاه است که فاصله ی بین هر چاه در حدود 25 متر و عمق چاه ها از سطح زمین تا بستر قنات از 5/1 متر شروع شده تا چاه های معروف به ستاره ای که عمق آنها به 37 متر می رسد. طول قنات از اولین چاه تا آخرین چاه 9150 متر است که 300 متر آن از سنگ عبور نموده و از آخرین چاه تا سرآب در حدود 2000 متر از آن سنگ بری شده است. نوع سنگ هایی که در مسیر این قنات قرار دارند قسمتی ماسه ای و قسمت دیگر خارا می باشد؛ و این رشته قنات همان است که سال که پس از خرابی ارجان دز سال 1230 میرزامنصورخان آن را تنقیه و به ارضی منصوریه اختصاص داد و فعلاً معمور و مورد استفاده ی زارعین منصوریه می باشد. می گویند این قنات را قباد بن فیروز ساسانی ساخته است و بر جبهه آن بر سنگی نام قباد نوشته بود. تاریخ بنای این قنات که از دوره ی ساسانی است از چهار نهر سابق الزکر که مربوط به دوره ی اسلامی است قدیمی تر می باشد.
شهر ارجان دارای شش دروازه بوده به نام های دروازه اهواز، دروازه ری شهر، دروازه شیراز، دروازه میدان، دروازه کیالین ( کیل کنندگان )، دروازه رصافه ( سنگ فرش ). محل دروازه رصافه در راه مال رو فعلی بهبهان به قدمگاه امام رضا واقع است و آثارش تا کنون پیدا است. سطح الن دروازه به طول 20 گام و عرض آن 12 گام با قلوه سنگ و گچ مفروش استو در وجه تسمیه آن به رصافه به همین مناسبت می باشد و تا به امروز اهل محل آن را دروازه ارجان گویند. محل پنج دروازه دیگر به علت انهدام شهر و گذشت زمان معلوم نیست.
خانه شاه که تا امروز خرابه های آن با سرای ملک معروف است در جنوب شرقی شهر واقع بوده و از مشرق و شمال و مغرب متصل به شهر و از جنوب به باغات نارنج اتصال داشته است و فعلاً زمین های آن باغات به مساحت 30 هکتار به نارنجستان معروف است و بازار که اهل محل هنوز هم خرابه هایش را بازار ارجان گویند در شمال شرقی خانه شاه بوده و مسجد جامع که مورخین آن را از بناهای حجاج نوشته اند در پهلوی بازار واقع بوده.
مقدسیدر این باره می نویسد: « مسجد جامع آن بسیار آباد و در پهلوی بازار است و منار مسجد آن بلند و ظریف است. بنای خانه ها از سنگ می باشد و بازار بزاران آن مانند بازار سجستان درهایی دارد که در شب بسته می شود و آنها را چهار در است مقابل یکدیگر و بازار گندم فروشانش قشنگ است و زنان هیچ شهری به خوشگلی زن های آن نیست. »
مؤلف فتوح البلدان در صفحه ی 266 می نویسد: « حجاج، حکم بن نهیک هجیمی را از ولایت فارس بر گرفت و بر کرمان گمارد، حکم مسجد ارجان و دارالاماره آن را بنا کرد. »
بزرگ ترین تل از اتلال شهر ارجان در شمال غربی واقع و آن را تل همایون یا تل حومه گویند. سطح قاعده این تل در حدود 6 هکتار و در حال حاضر سطح جانبی آن به تنهایی نسق زراعتی یک خیش دیم کار است. در جلو تل هایون محوطه ای است موسوم به پولاروان و در جنوب پولاروان رهگذری است که دروازه نام دارد و احتمالاً یکی از شش دروازه شهر ارجان باشد.
خصوصیات مسکن
چون در فصل تابستان درجه گرمای ناحیه ارجان گاهی به 50 درجه سانتیگراد می رسید خانه های آن را با توجه به شرایط اقلیمی طوری بنا نهاده بودند که برای تحمل چنین گرمایی مناسب باشد. از این رو بیشتر خانه ها را دو طبقه ساخته بودند و در طبقه زیرین که سرداب نامیده می شد آب جاری بود و هنگام تابستان که گرما طاقت فرسا می گشت از آن سرداب ها برای استراحت و آسایش استفاده می کردند.
ناصر خسرو قبادیانی می نویسد: « شهر ارجان چنان است که چندان که روی زمین خانه ساخته اند، در زیر زمین هم چندان باشد و در همه جا در زیر زمین ها و سرداب ها آب می گذرد و تابستان مردم آن شهر را به واسطه آن آب ها در زیر زمان ها آسایش باشد. » و نیز این حوقل جغرافی نویس قرن چهارم هجری ساختمان خانه های یکی از شهر های سیستان به نام ربض را به ساختمان خانه های شهر ارجان تشبیه نموده و می نوسید: « در نزدیکی مسجد جامع، دو حوض بزرگ است که آب جاری بدان در می آید و از آنجا بوسیله قنات ها به خانه ها و سرداب های مردم شهر پراکنده می شود چنان که در ارجان نیز بدین سان است. » مصالح ساختمانی خانه ها از سنگ و گچ بوده که در سنوات بعد از خرابی ارجان، مردم بهبهان بیشتر آن را حمل نموده و به مصرف ساختمان های خود رسانیدند.
ارجان از زمان باستان
بعضی از مورخین آمدن آرین ها را به آسیای غربی به قرن چهار دهم قبل از میلاد و برخی به دو هزار سال قبل از میلاد مربوط می دارند. چون آثار عیلام و کلدانیان در نزدیکی های ارجان از سنگ نبشته ها و حجاری های تنگ سروک و غیره موجود است معلوم می گردد که ارجان از شهر های پیش از مهاجرت آرین ها بوده است.
مسعودی در کتاب مروج الذهب در شرح آتشکده های دوگانه ی قدیم ایران می نویسد: « آتشکده دیگری در شهر ارگان فارس بود و به روزگار بهراسف بنا شده بود. این آتشکده پیش از ظهور زردشت، پسر اسبیمان پیغمبر مجوس بوده است.» با توجه به بعثت زردشت در سال 630 قبل از میلاد واقع شد. بنا به نوشته مسعودی در حدود 800 سال قبل از میلاد مسیح، آتشکده ارجان فردزان بوده است و اگر بهراسف نیز همان بیوراسف یا صحاک باشد باز بنا به نوشته مورخ مذکور قدمت شهر ارجان به 2213 سال قبل ار میلاد که مصادف با سال ظهور بیوراسف است می رسد.
مقدسی در صفحه 421 کتاب خود می نویسد: « ارجان نام پسر قرقیسابن فارس است که از پدرش قهر کرده از آشور بیرون رفت و این ولایت را آباد کرد. » به نظر می رسد که نسبت به نام پسر قرقیسابن فارس در نوشته مقدسی اشتباه رخ داده باشد؛ زیرا این شهرستان قبل از ساسانیان موسوم به آریاگان یعنی محل سکونت آریاها و کرسی آن شهر قدیمی ارگان ( مخفف آریاگان ) بود و در دوره اسلامی کلمه ارگان را معرب نموده ارجان نامیدند، اما نام پسر قرقیسابن فارس هر چه باشد از این نوشته مقدسی استنباط می گردد که شهر ارجان در زمان آشوریان معبور بوده و به طوری که می دانیم دولت آشور در زمان سلطنت سین شاروکین که یونانی ها او را ساراکس نوشته اند در سال 607 قبل از میلاد منقرض شد و نیز بعضی از مورخین نوشته اند: در زمان داریوش سوم هخامنشی که اسکندر به ایران لشکر کشید موقعی که می خواست به فارس برود از ارجان عبور نمود. صاحب مرآت البلدان می نویسد: « یونانیان قدیم، ارجان را ارکران می گفتند و اسکندر هنگامی که از خوزستان به پارس می رفت از ارکران عبور نمود. »
ارجان در دوره ساسانی
وقتی که قبادبن فیروز ساسانی سلطنت را از برادرش جاماسب باز گرفت توجه خود را به آبادی بعضی شهرهای ایران معطوف داشت؛ از جمله نسبت به پیشرفت شهر ارجان آن قدر کوشش کرده بود که اکثر مورخین دوره اسلامی موجودیت قبلی و سوابق تاریخی این شهر را از نظر انداخته، ارجان را از بنا های قباد دانستند قباد در سال 502 میلادی به دیار بکر لشکر کشید و پس از فتح دو شهر آمد و میافارقین اسرای آن دو شهر را به ارجان آورده در آنجا سکنی داد و ارجان را که قبل از قباد ارگان نام داشت، ابزقباد یا به از ایمدکواذ نامیدند. حمزه اصفهانی می نویسد: « قباد شهری بساخت و آن را به از آمد قباد نامید و آن شهر ارجان است و ولایتی را تابع آن قرار داد و معنی کلمه بهتر از قباد است. »
برچسب : نویسنده : behbahanroodleh بازدید : 91